Ký ức về… bưu điện văn hóa xã

Bây giờ, việc liên lạc đã trở nên dễ dàng, tiện lợi đến mức nhiều người ít để ý đến các hình thức thông tin phổ biến mới cách đây vài ba chục năm thôi. Thư viết tay còn có thể hiểu được nhưng hẳn là nhiều bạn trẻ sẽ không biết cớ làm sao thế hệ cha anh họ lại phải dùng điện tín để chúc mừng một đám cưới hay chia sẻ một nỗi buồn với ai đó ở xa.

Khoảng năm 1995 trở đi, những chuyến về làng của tôi ngày một dày hơn. Hồi đó, sắm được chiếc xe máy 50 phân khối đã là một sự “sang chảnh” (Honda 81 nội địa cũ giá khoảng 3 lượng vàng). Điện thoại cá nhân, di động và để bàn rất ít người sở hữu. Tôi còn nhớ, chú Lê Tam - Bí thư Tỉnh ủy khi ấy có một cái điện thoại di động hiệu Motorola to đúng như viên gạch chỉ màu đen. Mỗi lần ông sử dụng lại phải kéo ăng ten ra, xong lại ấn nó vào còn khi di chuyển ra ngoài cơ quan thì ông phải bỏ “cục gạch” của mình trong cái cặp da không hề nhỏ. Lần đầu tiên trong đời, tôi thấy điện thoại di động là ở phòng chú Lê Tam và câu hỏi ngờ nghệch khi đó là: Sao đèn nó nháy miết vậy chú? Ông cười hiền: Thì nó đang hoạt động mà…

Xe máy 50 phân khối chạy chậm - là so với các dòng xe mới sau này - nên người dùng phải biết dưỡng xe, nhất là tình trạng đường sá những năm tháng ấy chưa được tốt như bây giờ. Chạy lên dốc nương nương tay ga đã đành, xe xuống dốc chân cũng phải biết âm côn cho máy mát, lại đỡ tốn xăng. Mỗi lần tôi về làng, bao giờ cũng chọn một gốc cây to dọc đường cho xe nghỉ ngơi tầm nửa giờ rồi mới đi tiếp. Đến làng, bao giờ tôi cũng cẩn thận để xe dưới gầm sàn chắc chắn, kín đáo. Mùa mưa, việc chăm sóc xe được nâng thêm vài ba cấp độ nữa, trong đó bao gồm cả việc trên đường, miệng tôi luôn thầm khấn xe ơi đừng hư.

Học sinh đọc sách, báo tại điểm bưu điện-văn hóa xã Ia Krai, huyện Ia Grai. Ảnh: Thanh Nhật

Những năm tháng ấy, đường đi lối lại khó khăn, xe máy hiếm hoi và phương tiện liên lạc thì cơ bản vẫn theo kiểu truyền thống. Ngoài đường thư (nhờ người chuyển hộ và gửi qua bưu điện) thì nhắn miệng cũng là một cách để những người muốn gặp nhau tạo hẹn hò. Tôi đã đặt hàng chục cuộc hẹn truyền khẩu kiểu như vậy với các nghệ nhân ở cơ sở và không thể khác về kết quả: Tất cả chúng đều thất bại. Lý do rất đơn giản, đường khó nên người truyền tin không thể đến hoặc có đến mà không gặp hoặc quên mất hoặc vì vô vàn lý do khác nhau.

Sắp xếp công việc không dễ, vượt qua một quãng đường khó khăn dài cả trăm cây số mà không gặp được nhân vật của mình, lại cũng không chỉ một lần thì nỗi thất vọng nơi tôi là vô cùng lớn. Thành ra, từ khoảng năm 1998 hoặc 1999 trở đi thì phải, khi mỗi xã bắt đầu có được một điểm bưu điện văn hóa thì sự mừng rỡ của tôi có thể nói là không thể đo đếm được. Một căn nhà xây nho nhỏ xinh xắn, mọi thứ đều bình thường, trừ cái điện thoại bàn nổi bật về tác dụng. Cơ chế thị trường chưa len đến hoặc có nhưng chưa đáng kể, các giao dịch viên ở làng xã giai đoạn đầu thật đáng yêu. Tôi không chắc ở những vùng xa, họ cũng buồn, cô đơn, thích nghe giọng người nói qua điện thoại hay do lòng nhiệt tình vốn có với công việc mới mẻ mà dường như tất cả các cuộc gọi của tôi đều được đáp ứng vô điều kiện. Từ Pleiku, qua điện thoại cố định, lúc tôi nhờ cô gái chưa từng gặp mặt ấy xuống làng kia giúp cho tôi một cuộc hẹn trong tương lai gần với nghệ nhân nọ; lúc tôi nhờ cái “người nhà nước” dịu dàng ấy xuống cộng đồng dẫn lên nơi cô làm việc một cụ ông chỉ để nghe điện thoại chốc lát… Các cuộc hẹn của tôi với người ở làng từ ngày hệ thống bưu điện được cắm xuống đến tận xã đã trở nên thuận lợi và hiệu quả không thể nói hết.

Bưu điện văn hóa xã cũng là điểm dừng chân lý tưởng của tôi trong mỗi chuyến về làng. Ở đó, tất nhiên có điện thoại để gọi về thành phố báo cho gia đình, đồng nghiệp mình đang ở đâu, có an toàn không - một điều mà trước đó mấy năm nằm mơ cũng không thấy. Ở đó còn có cả sách báo để nếu bạn có thời gian thì mượn đọc miễn phí. Tôi vẫn nhớ thái độ niềm nở của những người phục vụ hồi ấy. Để thực hiện một cuộc điện thoại, tôi ghi số cần gọi vào mảnh giấy, nhân viên sẽ bấm và khi có tín hiệu báo thành công, họ sẽ đưa tai nghe cho mình. Một cuộc gọi về Pleiku dài ngắn không đều nhau, nhưng tiền thường vẫn là 2 ngàn đồng, tương đương với giá một gói mì tôm thì phải.

Bưu điện văn hóa xã cũng giúp tôi liên lạc với cha mẹ mình ở miền Trung được thường xuyên hơn. Ở quê, nhân viên bưu điện mỗi ngày thường đạp xe một vòng quanh xã cùng với cuốn sổ nhỏ ghi giờ hẹn các cuộc gọi. Để tiết kiệm tiền cho người ở quê, con cháu họ đã hẹn và cứ tới giờ đó, ngày đó, sẽ có một cuộc gọi về qua điện thoại công cộng cho ông bà, cha mẹ mình. Tôi vẫn nhớ mẹ tôi đã vui như thế nào khi lần đầu tiên nghe được giọng nói của con mình sau nhiều năm xa cách. Lần đầu tiên, bà đã không tin lại có một thứ công nghệ tân kỳ và tiện lợi đến như vậy.

Sau này, khi viễn thông phát triển mạnh, ngay cả điện thoại di động cũng không còn là hàng hiếm nữa, bưu điện văn hóa xã buộc phải chuyển mình theo hướng hiện đại và đa dụng. Khác xưa, ngày nay các điểm dừng chân yêu thích của tôi thời trẻ luôn tràn ngập những quảng cáo và hàng hóa đủ loại, từ xà bông đến nước rửa chén, bảo hiểm các loại… đều có bán ở đây. Điện thoại bàn lừng lẫy một thời giờ không còn bận rộn nữa. Những giao dịch viên trẻ trung tận tụy năm nào, những căn nhà đơn sơ ấm áp khi ấy, tất cả đều đã đổi thay như một điều tất yếu. Dù vậy, với tôi, ký ức về bưu điện văn hóa xã những năm tháng ấy vẫn nguyên vẹn và đẹp đẽ, như vừa mới hôm qua.